Rzecz w książce

Zasady Geometryi.

Jej autorem jest Alexis Claude Clairaut. Egzemplarz polskiego wydania z roku 1856 uratował przed przemiałem (i jego kopię mi przysłał) Wiesiek Kruszewski ze Staszowa.

A właściwie rzecz bardziej nie w książce ale w jej polskim wydaniu. Było ono dla mnie sporym zaskoczeniem i za chwilkę to wyjaśnię.

Okoliczności życia tego geniusza z XVIII wieku są tematem wielu artykułów internetowych. Wydaje się, że ich większość opiera się na encyklopedii McTutor powielając za nią (niestety) informację, że dzieło o raczej nienowym tytule Eléments de géometrie zostało wydane w roku śmierci autora, 1765. Ale można znaleźć i inne dane, dla lubiących mniejsze liczby podaję: 1753, 1743, 1741.

Lektura przedmowy autora pokazuje jak dawna (a więc i trudna) jest walka z nudą i formaliną w nauczaniu matematyki. Tu dla myślącego matematyka nie ma niespodzianki. (Niemyślący matematyk powinien popełnić samobójstwo albo zacząć myśleć.)

Ale niespodzianką innego gatunku jest uświadomienie sobie, że w rosyjskim zaborze, w połowie XIX wieku, władze oświatowe wprowadzają najlepszy (ich zdaniem) podręcznik, tłumacząc go z rosyjskiego i często-gęsto podając w nawiasie terminy matematyczne w owym języku, co może wskazywać, że terminy polskie albo nie istniały uprzednio, albo nie były należycie upowszechnione. Wyższość matematyki rosyjskiej nad polską w owym okresie nie wymaga komentarzy i tylko w tę stronę mogło nastąpić donoszenie ludowi kaganka oświaty. To, że fakt ten nastąpił, każdy może sobie interpretować po swojemu – to jest właśnie piękne w faktach, że ceniącym swoje przekonania pozwalają się wkomponować w teoretyczne budowle, nic w nich nie odmieniając, a ceniącym fakty pomagają rozbijać wpychane do głowy za szkolnych lat historyczne gnioty i stereotypy.

Cieszy mnie, że dzięki Wieśkowi Kruszewskiemu mogę pokazać większej ilości osób parę ciekawych faktów. A użyją ich tak jak sobie zechcą…

Przedstawione tu teksty (przedmowy autora oraz wydawcy) zachowują pisownię oryginałów.